Theo Bloomberg, giá nhiên liệu tăng cao đang làm trầm trọng thêm lạm phát từ những quốc gia vốn đã chịu ảnh hưởng từ việc giá lương thực tăng cao. Điều này dẫn đến tình trạng bất ổn xã hội và các cuộc biểu tình của người dân.
Trong những tuần qua, ở một số nền kinh tế như Sri Lanka, Lào, Nigeria và Argentina, người dân đã phải xếp hàng dài tại các trạm xăng vì tình trạng khan hiếm nhiên liệu. Điều này cũng khiến nhiều chính phủ rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan.
Họ có thể đối phó với giá cả leo thang bằng cách tăng trợ cấp hoặc giảm thuế - nhưng 2 cách này đều gây tổn hại tới ngân sách của chính phủ. Tuy nhiên, giá nhiên liệu tăng cao cũng là nguyên nhân khiến người tiêu dùng và doanh nghiệp phẫn nộ.
Những bất ổn mới nổi từ cú sốc giá dầu
"Chúng ta có thể chứng kiến nhiều bất ổn vì các nền kinh tế mới nổi nhạy cảm hơn với giá nhiên liệu", ông Virendra Chauhan, người đứng đầu công ty tư vấn Energy Aspects - có trụ sở tại Singapore, bình luận.
"Mặc dù trong lịch sử, hầu hết các chính phủ thường hỗ trợ chi phí nhiên liệu để xoa dịu dân chúng. Nhưng gánh nặng nhập khẩu ngày càng lớn do lạm phát khiến khó có thể duy trì những khoản hỗ trợ", ông nói thêm.
 |
Người dân xếp hàng mua dầu hỏa để sử dụng trong gia đình tại một trạm tiếp tế ở Colombo, ngày 26/5. Ảnh: AFP |
Cuộc khủng hoảng nhiên liệu xảy ra trong thời điểm nhu cầu phục hồi sau đại dịch và xung đột Nga – Ukraine. Giá dầu thô Brent tiêu chuẩn toàn cầu ở mức 123,58 USD/thùng vào ngày 8/6, cao hơn khoảng 70% so với mức giá trung bình hồi năm 2021.
Trong số các nền kinh tế mới nổi, Sri Lanka và Pakistan chịu tác động từ gánh nặng giá cao hơn cả. Sri Lanka rơi vào cuộc khủng hoảng kinh tế chưa từng có và phải tìm kiếm sự giúp đỡ của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Trung Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ để trả tiền nhiên liệu nhập khẩu. Nguồn cung trong nước này đã cạn kiệt. Các máy bay bay đến nước này được yêu cầu chuẩn bị đủ nhiên liệu cho chuyến bay khứ hồi hoặc phải đổ xăng ở nơi khác.
Lạm phát phi mã và giá nhiên liệu tăng vọt cũng đẩy Pakistan vào cuộc khủng hoảng kinh tế tương tự. Nước này đang tìm kiếm gói cứu trợ từ IMF. Trong khi đó, các ngân hàng nước ngoài đã ngừng cung cấp tín dụng thương mại cho nhập khẩu dầu của nước này.
Trong khu vực Đông Nam Á, Myanmar và Lào cũng phải đối mặt với tình trạng thiếu xăng và dầu diesel. Tại Myanmar, khả năng tiếp cận đồng USD bị hạn chế khiến nước này không thể thanh toán cho các hàng nhập khẩu. Tại Lào, người dân nước này tháng trước phải xếp hàng dài tại các trạm xăng dầu bởi tình trạng khan hiếm nguồn cung.
Châu Phi cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng khi Kenya, Senegal, Nam Phi và thậm chí cả Nigeria - quốc gia sản xuất dầu - đều ghi nhận tình trạng thiếu nhiên liệu. Các hãng hàng không hoạt động tại một số khu vực của lục địa này đã phải hủy chuyến bay hoặc đổ đầy nhiên liệu ở nơi khác.
 |
Tình trạng giá dầu tăng cao và cạn kiệt nguồn cung khiến nhiều quốc gia rơi vào tình thế khó khăn. Ảnh: Bloomberg |
Một phần nguyên nhân là nhu cầu đang tăng trở lại sau đại dịch ở những quốc gia phát triển, nhất là vào mùa lái xe cao điểm ở Bắc bán cầu. Tháng trước, dự trữ xăng tại khu vực New York đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 2017.
Trong khi đó, châu Âu đã mua lượng lớn nhiên liệu máy bay để chuẩn bị cho sự bùng nổ du lịch sau 2 năm nhu cầu bị dồn nén vào mùa hè này, cũng như tăng mua dầu diesel để thay thế nguồn năng lượng từ Nga.
"Châu Âu là nơi có nhu cầu lớn và không dễ thay thế. Các thị trường mới nổi sẽ rất khó cạnh tranh", người đứng đầu công ty tư vấn Energy Aspects Virendra Chauhan nhận định.
Vấn đề đối với nhiều quốc gia là tìm dầu thô ở đâu trong thời điểm hiện tại. Một số nước giàu có đang mua dầu từ các thị trường truyền thống như Trung Đông, trong khi số quốc gia khác - bất chấp sự lo ngại về lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây khi vẫn mua dầu giảm giá của Nga.
Vòng xoáy giá cả và tình thế tiến thoái lưỡng nan
Đối với những nước nghèo, tác động từ giá dầu cao hơn sẽ tạo ra một vòng xoáy gây tổn hại nền kinh tế và suy yếu tiền tệ. Điều đó khiến giá dầu càng trở nên đắt đỏ.
Đồng Rupee của Sri Lanka đã giảm gần 44% trong năm nay so với đồng USD, trong khi đồng Rupee của Pakistan cũng giảm 11%. Tại các quốc gia này, người dân đã xuống đường biểu tình vì giá thực phẩm và năng lượng tăng cao.
 |
Cuộc đụng độ giữa cảnh sát và người biểu tình ở Colombo, Sri Lanka, ngày 19/5. Ảnh: Reuters |
Để đỡ đòn, một số chính phủ đã tăng trợ cấp hoặc cắt giảm thuế nhiên liệu, nhưng điều đó càng làm tổn hại tới ngân sách chính phủ. Theo ước tính của Bloomberg Economics, các khoản trợ cấp xăng và dầu diesel của Mexico đã khiến chính phủ phải mất gấp đôi lợi nhuận mà nhà sản xuất dầu thu được từ giá dầu thô cao hơn.
Nam Phi là một trong những quốc gia tạm thời giảm thuế nhiên liệu. Mặc dù vậy, những tài xế ở nước này đang phải đối mặt với việc giá nhiên liệu tăng gần 80% kể từ mức thấp nhất do đại dịch năm 2020 gây ra. Trong khi đó, Indonesia, quốc gia từng chứng kiến cựu Tổng thống Suharto từ chức vào năm 1998 sau các cuộc biểu tình về giá nhiên liệu và lạm phát, tháng trước đã tuyên bố sẽ tăng chi tiêu nhà nước khoảng 27 tỷ USD trong năm nay, một phần để chi trả cho mức trợ cấp nhiên liệu tăng vọt 56%.
Tại Pakistan, cựu Thủ tướng Pakistan Imran Khan hồi tháng 4 đã bị lật đổ sau khi không thể vực dậy nền kinh tế và cố gắng giảm giá nhiên liệu. Nước này đang phải trả 600 triệu USD/tháng và có thể gây rủi ro đến gói cứu trợ của IMF.
Giá cả đắt đỏ và tình trạng khan hiếm nhiên liệu không chỉ khiến người dân bất bình, mà còn kéo theo nhiều vấn đề kinh tế khác. Những nông dân không đủ tiền mua dầu diesel có thể sẽ cắt giảm nhiều loại cây trồng, làm gia tăng vấn đề thiếu hụt lương thực và lạm phát.
Trong khi đó, các chính phủ phải giảm thu ngân sách để giữ giá nhiên liệu ở mức ổn định. Điều này sẽ khiến chi tiêu ở những lĩnh vực khác của nền kinh tế bị hạn chế, buộc các quốc gia phải tiếp tục vay nợ khi lãi suất đang tăng.
